موضوع:کلاهبرداری (تحصیل مال از طریق چک دیگری)

 

توصیف قضیه

آقای .... شکایتی دایر بر کلاهبرداری علیه آقایان * و **  و خانم *** طرح میکند.

 

خلاصه ادعای شاکی آن است :

با آقای * آشنا هستم و با یکدیگر معامله تجاری می کنیم ، روزی آقای * بـه همراه آقای ** به دفتر کارم مراجعه کردند و آقای ** را معرفی کرد و گفت او را می شناسد و ضمانت اخلاقی و اجتماعی اش را بر عهده گرفت . آقای ** پنجاه میلیون تومان لوازم ساختمانی خریداری کرد و حدودا ۲۰ ٪ بیشتر از قیمت بازار و قیمت روز کالا معامله نمود ولی هنگام پرداخت وجه ، یک فقره چک به تاریخ روز تحویل داد و از آنجا که من شناختی از او نداشتم از آقای * درخواست کردم تا به عنوان ضامن پشت چک را ظهرنویسی کند و آقای * نیز قبول کرد . ولی پس از سررسید چک و ارائه آن به بانک متوجه شدم که چک متعلق به خانم ***  است و در حال حاضر نیز این خانم فـوت کرده است و وجود خارجی ندارد . این خانم همسر آقای ** بود و هیچ گاه در حساب او وجهی بیشتر از حقوق ماهانه اش واریز نمی شد از این رو از آنها شاکی هستم ... »

 

اظهارات مشتکی عنه:

آقای ** می گوید : « چون از سوی بانک مرکزی نام من در لیست افرادی که مجاز به دریافت دسته چک نیستند قرار گرفته بود ناگزیر از دسته چک همسرم بـرای انجام معاملات استفاده می کردم . دسته چک متعلق به همسرم است و در زمان حیات اش چک ها را امضاء و تحویل ام داد و مبالغ چک ها و امضاء متعلـق بـه خـود آن مرحومه است و من فقط آن را تاریخ میزدم . آن روز هـم مـن جلوی چشـم شـاکی و دوست مشترکمان آقای * چک را تاریخ زدم . و آقای * نیز آن را ظهرنویسی کرد . من مرتکب کلاهبرداری نشدم و حاضرم پول شاکی را بپردازم .

آقای * می گوید : « من چند سال است که با آقای ** رابطه مالی و تجـاری دارم و شناخت من در همین حد است . هر گاه با ایشان معامله ای می کردم با همین چکها ثمن معامله را می پرداخت و مشکلی به وجود نمی آمد ولی من از این موضوع که چکها متعلق به همسرش است اطلاعی نداشتم و با این پیش فرض که چک ها متعلق بـه خـودش است چک را ظهرنویسی کردم . در روز معامله هم من فقط این موضوع را تأیید کردم که وی فرد خوش معامله ای است و چکهای او به موقع پاس میشود و ... »

 

اقدامات دادگاه بدوی

دادگاه پس از استماع اظهارات اصحاب دعوی موضـوع را به کارشناس ارجـاع می دهد.

کارشناس چنین اظهارنظر می کند :

۱ - چک مورد ادعا حسب استعلام دادگاه از بانک ملی ... و پاسخ آن مرجـع بـه حساب جاری شماره ... به خانم *** همسر آقای ** تعلق دارد . ۲- خط و امضای خانم *** در متن چک با خط و امضای مسلم الصـدور ایشان در اداره ثبت اسناد و املاک در پرونده شماره ... و نیز کارتکس بانک مطابقت داشته و اصالت دارد  ۳- تاریخ چک به خط خانم *** نبوده و به خط آقای ** است . »

رای دادگاه :

سپس دادگاه بدوی آقای ** را به ارتکاب کلاهبرداری از طریق انجـام مـانور متقلبانه و جعل تاریخ چک و آقای * را به معاونت در کلاهبرداری محکوم می کند و نسبت به خانم *** قرار موقوفی تعقیب صادر می کند .

 

اعتراض به رای:

در مرحله تجدیدنظرخواهی هیأت دادرسان شعبه با رد درخواست تجدیدنظرخواهی آقای ** و تأیید دادنامه بدوی ، درخواست تجدیدنظرخواهی آقای * را مورد پذیرش قرار داده و به علت عدم احراز سوءنیت و وحدت قصد حکم به برائت او صادر می کند و ... »

موضوعاتی که در این قضیه مورد بررسی و اظهارنظر قرار می گیرند :

1.تعریف چک

۲. افزودن تاریخ چک

3. دروغ پردازی در بردن مال غیر

4.سند عادی خالی از وجه

  

۱- تعریف چک

مطابق مواد ۳۱۰ و ۳۱۱ قانون تجارت چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلا یا بعضاً مسترد یا به دیگر واگذار می نماید و در چک باید محل و تاریخ صدور قيـد شـده و به امضاء صادرکننده برسد و پرداخت وجه نباید وعده داشته باشد . اما عدم رعایت ایـن مقررات موجب خواهد شد تا دارنده این سند از مزایای سند تجاری برخوردار نشـود و مسلماً تحت این شرایط ایجاد مسئولیت کیفری نخواهد کرد .

۲- افزودن تاریخ چک

افزودن تاریخ چک از سوی دارنده دلالت بر جعل نمی کند و در واقـع صـادر کننده این اختیار را به دارنده چک ، میدهد که آن را پر کند اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه شماره ۷/۲۱ - ۱۳۸۱/۱/۱۵ می گوید :

« چک های سفید امضاء ظهور دارد در تفویض اختیار پر کردن آن به دارنده چک ، بنابراین وقتی کسی چکی را بدون تاریخ و سفید به کسی می دهد عرفاً به معنای آن است که صادرکننده چک اختیار گذاشتن تاریخ را بـه دارنـده داده است که هروقت مایل به وصول وجه آن بود تاریخ گذاشته و بـه بانک مراجعه و وجه آن را دریافت نماید مگر اینکه خلاف این امر ثابت شود و لذا گذاشتن تاریخ از ناحیه دارنده جعل و الحاق به شمار نمی آید و جرم نیست . »

 

۳- دروغ پردازی در بردن مال غیر

بردن مال غیر با دروغ گویی بدون توسل به وسایل متقلبانه کلاهبرداری محسوب نمی شود و اگر دروغ گویی یا دروغ پردازی همراه با صحنه سازی باشد قابلیت تعقیب کیفری دارد لذا عمل آقای نیری که مبادرت به معرفی آقای همایونی کرده است حتی با فرض غیرواقعی بودن مطالبی که در مورد حسـن شهرت او بیـان داشته چیزی جز تأیید یک دروغ گویی نبوده است و عمل ظهرنویسی چک نیز صحنه سازی محسوب نمی شود زیرا با انجام این عمل آقای نیری بـدون آنكـه مـالی بدست آورده باشد برای خود مسئولیت تضامنی ایجاد کرده است .

۴- سند عادی خالی از وجه

چنانچه همسر متهم اصلی ( خانم رضوی ) در قید حیات بود استفاده از چک های ایشان کلاهبرداری محسوب نمی شد زیرا مرتکب به وسایل متقلبانه ای متوسـل نشـده است و مانور متقلبانه ای هم انجام نداده است و شاکی به گمان آنکه چک صادره متعلق به خریدار است با وی معامله انجام می دهد . اما در فرضی که صاحب حساب فوت کرده است و همسرش با علم به این موضوع از چک های وی استفاده می کنـد آیا می توان گفت که آقای همایونی از چک ها استفاده متقلبانه کرده است ؟ یعنی وسیله مورد کلاهبرداری از لحاظ شکل و ظاهر کاملاً صحیح و بدون اشکال است ولی خالی از وجه بوده و مورد استفاده متقلبانه قرار می گیرد ؟

به نظر می رسد که در این حالت نیز نتوان مرتکب را به عنوان کلاهبرداری تحت تعقیب قرارداد زیرا همسر متوفی در زمان حیات اش چک ها را امضاء زده و تحویل او داده است و با فوت او به تعهدات قبلی اش لطمه ای وارد نمی شود و نهایتا جانشین قـانونی متوفی باید پاسخگوی تعهدات مالی مورث خود باشد ( به شرط پذیرش ترکه ) امـا بایـد توجه داشت که اگر خالی گذاشتن قسمت تاریخ چک را وکالت دارنده برای پر کردن آن فرض کنیم با فوت صادر کننده دیگر این وکالت منتفی می شـود و عمل مرتکب در پر کردن تاریخ از مصادیق بارز استفاده متقلبانه از یک سند تجاری است بدون آنکه مرتکب مانور متقلبانهای انجام داده باشـد . از این رو به نظر می آید که آقای همایونی با استفاده از سند عادی خالی از وجـه و اضافه کردن تاریخ به سند در حالی که چنین مجوزی نداشته اسـت سـنـد عـادی را به یک سند تجاری تبدیل می کند و از آن استفاده متقلبانه می نماید شرایط قابـل تعقیب کیفری است .

 

 

 

گذرواژه: کلاهبرداری ، تحصیل مال ، تحصیل مال دیگری ، تحصیل مال از طرق نامشروع ، تحصیل مال از طریق چک دیگری، چک، جعل، چک متوفی